دکترسید حسن امامی((مسئولیت مدنی))فصل سوم- موارد رفع مسئولیت

بقیه شماره قبل رابطه علییت بین عمل وضررچون مسلم گردید احتمال آنکه ممکن است امری ازخارج مداخله داشته که موجب پیدایش
ضررشده است، اصل عقلی برعدم آنست .بنابراین پس ازآنکه اثبات گردید که عمل ارتکابی موجب ضرربکسی شده است
ومرتکب درعمل خود تقصیرنموده اومسئول  جبران زیان وارده میباشد . ولی این اصل عقلی مانند اصول عقلی دیگر میباشد ومانع
ازآن نخواهد بود که مرتکب دردفاع ازخود ثابت نماید که امری ازخارج درایجاد ضررمداخله داشته وآن موجب ضررشده است.1-آمادگی فیزیکی مجنی علیه Predispostion Physique de la victime مرتکب ممکن است برای رفع مسئولیت
ازخود بآمادگی فیزیکی مجنی علیه استناد نماید. مانند آنکه راننده تاکسی که خوانده دعوی درمطالبه خسارت ازطرف واجب
النفقه مقتول قرارمیگیرد، ازخود دفاع نماید که فوت مصدوم دراثربیماری تصلب شرائین وآرتریواسکلوروزامثال آنبوده
وجلوگیری ازحیطه اقتدارراننده خارج بوده است وچنانچه مصدوم این بیماری مبتلانبود مداوامیگشت.دفاع مزبورپذیرفته نمیشود
زیراعلت فوت تصادم بوده وبدون آن حادثه بیمارزنده میماند.2-اموریکه رفع آن ازحیطه اقتدارمکلف خارج استforce majeure درصورتیکه انجام عمل طبق قرارویاقانون الزامیL
obligation deter-minee ودراثرحادثه که رفع آن درحیطه اقتدارمکلف خارج است نتوان آنراانجام دهد مسئول
خسارت نخواهد بود.قانون مدنی درماده 227 متعهد رادرصورتیکه عدم انجام تعهدبواسطه علت خارج بوده که نمی توان مربوط باوساخت مسئول
خسارت وارده به متعهد له ندانسته است وماده 229 ق.م درصورتیکه متعهد بواسطه حادثه که رفع آن خارج ازحیطه اقتدار-اوست
نتواند ازعهده تعهد میباشد وماده همانند آن درمورد الزام قانونی موجود نیست. ازنظرقضائی میتوان ازروح مواد مربوطه بخسارت
ناشی ازعدم انجام تعهد مذکوردربالا عدم مسئولیت مکلف رادرموردیکه ترک عمل الزامی دراثرحادثه باشد که رفع آن ازحیطه
اقتدارمکلف خارج است مسلم دانست.زیرادراینصورت مکلف قدرت براتجام عمل نداشته وباعدم قدرت نمیتوان ترک کننده
عمل رامسئول خسارت دانست. یعنی درحقیقت علت پیدایش خسارت اونبوده ورابطه علییت بین ترک عمل وخسارت موجود
نیست.فرس ماژورعبارت ازعوامل طبیعی غیرقابل جلوگیری است مانند سیل ، طوفان، زلزله، برف وامثال آن.کافرتوی عبارت ازحادثه
است که ازناحیه مکلف نبوده وازعوامل طبیعی نیزنباشد مانند اغتشاش، حمله مسلحانه سارقین وامثال آن. درحقوق فرانسه کلمه
فرس ماژوردرمعنی وسیع خود به کافرتوی نیزگفته میشود. بنظرمیرسد که پیروی ازحقوق فرانسه مناسب باشدوهردوموردبعبارت

حادثه که رفع آن خارج ازحیطه اقتدارمکلف باشد گفته شود.فرس ماژوردرموردی رفع مسئولیت ازمکلف مینماید که نتواند ازحادثه که مانع ازانجام تکلیف میشود جلوگیری کند.حادثه
مزبورخواه ازاموری باشد که درآن محل وآن زمان سابقه داشته ویاازاموری باشد که گاه اتفاق میافتاده است. مانند زلزله درمناطق
زلزله وسیل دردامنه کوههای سنگی وامثال آن. مثلا سوزن بان ترن که محافظ راه درمنطقه کوهستانی است دراثرباران شدید سیل
که اتفاقا منجر بحراب کردن پل رودخانه میشود وباید سوزن بان ازآن عبورنماید تابدوراهی برسد واونتواند خود را درموقع لازم
برای تغییرمسیرترن بااعلام خطربدوراهی برساند ودرنتیجه آن دوترن تصادم نمایند، سوزن بان مسئول جبران خسارت نخواهد بود.
زیرااوسیل وخرابی راپیش بینی نمی نموده تاقبلا اطلاع دهد وقادربجلوگیری ازآن هم نبوده وراه دیگری هم وجودنداشته تاخود
را بدوراهی برساند.عدم قدرت برجلوگیری ازحادثه بطورمطلق است نه نسبی یعنی نوعا مردم عادی همانند اونمی توانند ازآن جلوگیری نمایند
بنابراین برای تشخیص مسئولیت باید شخص محتاط فهمیده رادرهمان وضع مکلف ازنظرجسمی وروانی درنظرگرفت که آیا
میتوانسته ازوقوع حادثه جلوگیری نماید؟فرس ماژورمانند تقصیربطورکلیinabstracto نه بطورجزئیin concreto سنجیده میشود.بنابرآنچه گذشت هرگاه مکلف میتوانسته وظیفه خودراانجام دهد وازحادثه جلوگیری نماید اگر چه هزینه بسیاری هم ایجاب کند
وقدرت برتادیه آن هم داشته است ولی انجام نداده مسئول خسارت وارده میباشد.زیراتقصیرنموده ومانند آنستکه درنتیجه بی
احتیاطی اوواقعه روی داده باشد.درالزام قراردادی متعهد درصورتی مسئول جبران خسارت عدم انجام تعهد است که حادثه مانع انجام تعهد، زمان انعقاد
قراردادقابل پیش بینی نبوده واگر قابل پیش بینی برای متعهد بوده جلوگیری ازآنرانیزقادربوده وجلوگیری ننموده است.تبصره- قرارداد مسئولیت درمورد حادثه که رفع آن ازحیطه اقتدارمکلف خارج میباشد قرارداد مسئولیت بجبران خسارت وارده
ازعدم انجام تکلیف دراثروقوع حادثه که رفع آن ازحیطه اقتدارمکلف خارج است باطل وبلا اثرمیباشد. رویه قضائی فرانسه
بربطلان اینگونه قرارداد است. ولی قرارداد مزبوردرمورد مسئولیت قراردادی صحیحمیباشد. چنانکه برمتعهد شرط شود که
درصورت عدم انجام تعهد دراثرفرس ماژورمسئول خسارت وارده است . چنین قراردادی نادراست.درصورتیکه درقرارداد طرفین شرط نمایند که درصورت بروز حادثه اگر چه جلوگیری ازآن برای متعهد مقدورباشد ولی اومسئول
خسارت عدم انجام تعهد نمی باشد. متعهد مسئول خسارت وارده ازعدم انجام تعهد نخواهد بود. مثلا هرگاه طرفین معامله
بایکدیگر ضمن قرارداد شرط کنند که درصورت اعتصاب کارگران کارخانه ویااشکال فنی کوچکی باقدرت متعهد بانجام تعهد،
مسئول خسارت ناشی ازعدم انجام تعهد نخواهدبود ومسئولیت نسبت بخسارت ندارد.3-اضرار9  Acte de necessiteنویسندگان جدید حقوق ورویه قضائی فرانسه متمایلند که درمورد مسئولیت مدنی، مانندمورد مسئولیت کیفری کسی راکه برای
رفع ضرربیشتری ازخود یا دیگری موجب زیان شخص ثالث بشود هرگاه این امر تنها وسیله برای جلوگیری ازضرربیشتربخود ویا
دیگری باشد مقصرندانند ومسئول نشناسند. آراء قضائی فرانسه مسئول نمودن مرتکب رامبتنی برقاعده فرس ماژوردانسته است
وحال آنکه درحقیقت اضطراربانجام عمل ازمواردی نیست که انجام آن برای مرتکب غیرقابل احترازباشد بلکه بالعکس درمورد
اضطرارارتکاب عمل کاملا اختیاری است ومرتکب اضرارشخص ثالث را برای نفع خود یا کسیکه مورد علاقه اش بوده انتخاب
نموده وبرضررخود باافراد دیگر مقدم داشته است ونتیجتا نفع خود رادرزیان دیگری بدست آورده است باآنکه کسی حق ندارد
مال دیگری را فدای تمایلات خود بنماید همچنانکه کسی نمی تواند حیات دیگری رابرای تامین جان خود بخطراندازد قانون
ایران مانند قوانین کشورهای دیگر تئوری بالارادرمورد دفاع مشروع پذیرفته است دردرمورد مزبورمهاجم دراثرارتکاب عمل
خلاف قانون احترام حق خود را ازدست داده است.ماده 15 قانون مسئولیت مدنی: کسیکه درمقام دفاع مشروع موجب خسارت بدنی یامالی شخص متعدی بشود مسئول خسارت
نیست مشروط براینکه خسارت وارده برحسب متعارف متناسب بادفاع باشد زیرازائد برآن مقداروصف دفاع رافاقد میگرددوجنبه
تهاجم بخود می گیرد ماده 330 قانون مدنی، اگز کسی حیوان متعلق بغیررابدون اذن صاحب آن بکشد باید تفاوت قیمت زنده
وکشته آنرابدهد واگر کشته آن قیمت نداشته باشد، باید تمام قیمت حیوان رابدهد ولیکن اگر برای دفاع ازنفس بکشد یا ناقص
کند ضامن نیست. دفاع مشروع رامواد 184 به بعد قانون مجازات عمومی متذکرشده است.امادرموارد غیردفاع مشروع چنانچه
کسی درنتیجه اضطراربدیگری زیانی وارد آورد باید زیان وارده راجبران نماید زیراازنظراجتماعی ومنطق حقوقی موجبی برای
تقدم داشتن تفع مرتکب برزبان غیرموجود نیست ونمی توان ازوحدت ملاک حتی باتوسعه درتفسیرماده 15 قانون مسئولیت مدنی
وماده 330 قانون مدنی این تقدم رااستنباط نمود ومضطررامعاف ازپرداخت خسارت دانست. زیراهیچگونه ملازمه بین
اضطراردرانجام عمل ومعافیت ازخسارت موجود نیست بنابراین کسیکه ترمزاتومبیلش درسراشیب جاده بریده شده وبرای آنکه
مواجه با خطربخودش ویا عابرین نمود اتومبیل رابطرف پیاده روهدایت میکند ودرختانی چند رامیشکند، خسارت آنهاراباید
بپردازد.4-عمل شخص ثالث Le F a I t d"  un  tiersمداخله شخص ثالث درارتکاب عمل بدون مجوزقانونی کسی که موجب خسارت بدیگری شده است. رفع مسئولیت ازمرتکب
نمی نماید. مگراینکه شخص ثالث علت منحصردرایجاد خسارت باشد ویا آنکه شخص ثالث مرتکب را دراثرمداخله دروضعی
قراردهد که نمی توانسته آنرا پیش بینی نماید ویا ازآن جلوگیری کند که دراینصورت مداخله شخص ثالث ازموارد فرس
ماژورخواهد بود ومرتکب اصلی مسئول خسارت نمی باشد وهرگاه مداخله شخص ثالث طوری باشد که عمل ارتکابی موجب
زیان باشرکت اوانجام یافته است، مسئولیت هریک ازمرتکب وشخص ثالث متناسب با منقدارفعالیت آنان درپیدایش عمل بوده
وهردومتضامنا درمقابل متضررمسئول میباشند وازموارد تعدد عوامل عرضی بشمارمیرود که شرح آن گذشت.5-تقصیرمتضرر. L a f a u t e d e l a v I c t I m eمداخله متضرردرارتکاب عمل بدون مجوزقانونی که ازطرف دیگری انجام یافته وسبب زیان متضررشده است رفع مسئولیت
ازمرتکب نمی نماید.مگرآنکه توجه خسارت دراثرتقبصیرمتضرربوده باشد. که دراینصورت مداخله متضررمانند مداخله شخص
ثالث است که شرح آن دربالا گذشت. بنابراین هرگاه مداخله متضررعلت منحصرباشد بدین نحو که متضررمرتکب را
دراثرمداخله خود دروضعی قرارداده که او پیش بینی نمی نموده ونمی توانسته ازآن جلوگیری نماید وناچارحادثه پیش آمده است
مداخله متضررراموارد فرس ماژورمیباشد ومرتکب مسئول جبران خسارت نخواهد بود درصورتیکه متضررعلت منحصرحادثه
نبوده بلکه طوریست که شریک درعمل ارتکابی میباشد مسئولیت مرتکب به سبب مداخله متضررتقلیل مییابد ومتضررمیتواند
بنسبت تاثیرعمل مرتکب ازاو مطالبه جبران خسارت بنماید وبقیه راخود اومتحمل میشود.